Omuz protezleri daha az sıklıkta yapılsa da diz ve kalça protezlerine benzerlik gösterirler. Ana fikir bozulmuş olan eklem yüzeylerini, yapay yüzeylerle değiştirme mantığına dayanır. Modern protezlerde ana yapılar titanyum, birbirine sürtünen yüzeyler kobalt-krom-molibdenyum alaşımı ve polietilen den oluşmuştur.

Omuz Protezleri Yapım Gerekçeleri;

• Omuz kireçlenmesi – Bu durum ya eklem yüzeylerinin teması bozulmadan ya da kronik rotator kılıfın tedavi edilmeyen yırtığına bağlı omuz ekleminin yarı çıkığı (rotator kılıf artropatisi) ile gelişenler. Bu iki nedenin protez yapımı öncesi ayrılması çok önemlidir. Aşağıda anlatıldığı gibi bu iki durumda birbirinden tamamen farklı protezler kullanılmaktadır.
• Omuz başı kırıkları - Eskiden kol kemiği (humerus) kırıklarının eklem yüzeyini ilgilendirmeyen parçalı kırıklarında bile uygulansa da son zamanlarda artık omuz eklem yüzeyinin hasarlandığı kırıklarda tek seçenektir. Ayrıca kaynamayan kırıklarda da iyi bir seçenektir.
• Omuz başı avaskuler nekrozu – özellikle kemoterapi ve kortizon kullanımı sonrası görülür. Humeruz başında eklem yüzeyi çöker ve omuz hareketleri ağrılıdır.
• Omuz tümörleri

Ne Zaman Omuz Protezi Yapalım

Kırık ve tümör nedeniyle protez yapılması gerekiyorsa acil cerrahi sınıfına girer. Özellikle protez gerektiren kırıklar ileri yaşlarda olduğu için ameliyat öncesi gereken konsültasyonlar, tetkikler, hastanın nakli gibi durumlar genellikle gerekir. Böyle durumlarda 10 gün kadar beklemek sorun yaratmaz. Daha uzun süreli beklendiğinde omuz hareketlerinde kısıtlılık riski artar.

Omuz kireçlenmeleri ve avaskuler nekrozda ise ameliyat zamanına doktor değil hasta karar vermelidir. Tek operasyon nedeni hayat standartını bozan ağrı ve hareket kısıtlılığıdır. Hasta omuzundaki problemle yaşam konforu çok düşmeden idare etmek istiyorsa ısrar tamamen gereksizdir. Özellikle avaskuler nekroz genç hastalarda görüldüğü için mümkün olduğunca beklemek mantıklı olacaktır.

Omuz protezinin ömrünün 20 yıllar civarında olduğu hesaplanarak tedavi seçeneklerini değerlendirmek çok önemlidir. Fakat hastanın yaşı genç diye eziyet çekmesine gerek de yoktur. Zamanla gevşeyen protezler iyi ellerde başarı ile revize edilebilir.

Omuz Protezi Tipleri

Diz ve kalça protezlerinde olduğu gibi omuz protezlerinde de çimentolu ve çimentosuz seçenekler mevcuttur. Ancak belli durumlarda birbirlerinden tamamen farklı portez seçimleri gerekir. Protez seçimi konusunda hata yapılır ise hem kısa hem de uzun vadede ciddi sorunlar çıkacaktır.

• Standart Anatomik Protezleri; Omuz anatomisine uygun biçimde dizayn edilmiş protezlerdir. Anatomik yapıya uygunluğu nedeniyle hem ömür bakımından hem de fonksiyon bakımından en iyi seçenektir. Bu protezler omuz ekleminde kayma olmamış kireçlenmelerde ve kırıklarda özellikle tercih edilir. Kırıklarda omuz ekleminin yuva (glenoid) kısmı değiştirilmeden parsiyel protez şeklinde de yapılabilir.
• Ters (reverse) omuz protezleri; Dizaynı omuzun yuvarlak başının yuvada, düz başının humeruz başında olması şeklinde yapılmıştır. Kronik rotator kılıf yırtıklarında omuz ekleminin kayması ile oluşan kireçlenmelerde, bazı felçlerde ve tümörlerde tercih edilir. Daha erken gevşeme, daha zor değiştirilme gibi dezavantajları olsa da gereken hallerde tek seçenektir.
• Yüzey Kaplama protezleri; Sadece omuz başının yuvarlak kısmı değiştirilir. Genç, avaskuler nekrozlu hastalarda özellikle tercih edilir. Ömrü kısa olmasına karşın değiştirilmesi çok kolaydır. Böylece hastaların 40 yıl kadar sanki tek protez yapılmışçasına rahat bir süreç sağlar.

Omuz Protezi Kimlere Olunmalı?

Omuz protezi hem çok daha az yapılması hem de teknik zorlukları nedeniyle sadece deneyimli ellerde yapılmalıdır. Ortopedistinizin omuzun açık ve kapalı ameliyatlarında deneyimli olması operasyon başarısını direkt etkileyecektir. Özellikle kırıklarda yapılan protezlerde rotator kılıfın proteze adapte edilmesi ciddi deneyim istemektedir.

Omuz Protezi Sonuçları

İyi ellerde yapılan protezlerde hastaların % 95-98 i ağrısız olarak kollarını dirsek seviyesinde kullanabilir. Yazı, mutfak işlerinin çoğu, tuvalet ve hijyenik bakım sorunsuzdur.

Hastaların %80-90’ ı kollarını omuz seviyesine kadar kaldırarak ağrısız bir biçimde kaldırıp kullanabilirler. Bu seviyede kullanım saç bakımı için yeterlidir. Hastalar iç çamaşırlarını ilikleyebilir, ceketlerini rahatça giyebilirler.

Hastaların % 5 inde ağrısız ama yetersiz omuz hareketleri vardır. Bu durumda hastalar yemeklerini yiyebilir, bilgisayar kullanabilirler. Ancak diğer kolun yardımına genellikle diğer işlerde ihtiyaç duyarlar.

% 2 oranında başarısız sonuç vardır. Bunlarda hasta ağrılıdır.

Omuz Protezi Ameliyatı Sonrası Süreç

Yara iyileşene kadar hastalar gün içinde 10 gün kadar kol askısı kullanır. Gece kol askısı 4 hafta önerilmektedir. Kırıklarda kol askısı süresi 6 haftaya kadar uzatılabilir. Ancak tüm hastalar hemen kol sallama egzersizlerine başlar, yüzünü yıkayabilir, bilgisayar kullanabilir.

10. günden itibaren pasif kol hareketlerine başlanır. 3. haftada aktif hareketlere geçilir. Kırıklarda pasif hareketlere izin verilmekle birlikte aktif hareketlere kırık kaynayınca izin verilir. Aslında bu sürecin deneyimli fizyoterapistler tarafından yapılması hem ağrının daha az olmasını hem de fonksiyonel sonucun daha iyi olmasını sağlar. Sonucu tam değerlendirmek için 6. ayın sonuna kadar sabredilmelidir.

Omuz Protezi Riskler Nelerdir?

Enfeksiyon tüm protezlerde olduğu gibi en önemli risktir. Enfeksiyon olduğunda ağızdan bir antibiyotik yeterli olabileceği gibi, yoğun damardan antibiotik kullanımı, yaranın açılarak yıkama ve temizlik (debridman) yapılması, protezlerin çıkarılıp, yeniden protez yapılmasına kadar çok sayıda tedavi seçeneği gerekebilir.

Omuz protezi çıkığı iyi ellerde yapılan protezlerde nadiren olur. Genellikle cerrahi sırasındaki teknik hatalara bağlıdır. Cerrah deneyimsizse sıktır. Bu durum birden çok olduğunda veya protezin çıkık kaldığı durumlarda protezin yeniden yapılması gerekir.

Omuz hareketlerinde kısıtlılık ameliyattaki teknik hatalara bağlı olabileceği gibi, hastanın ameliyat sonrası sürece uyum göstermemesine bağlı da olabilir. Özellikle kırık sonrası ileri yaşlarda yapılan protezlerde hem hastaların isteksiz olması, rehabilitasyonun ağrılı olması hastaların uyumunu kötü etkiler. Teknik hataların izin vermediği kısıtlılıklarda protezin değişmesi gerekir. Teknik hata yoksa ısrarlı bir fizik tedavi, yetmez ise anestezi altında zorlama veya artroskopi ile eklem kapsülünün gevşetilmesi ile tatminkar sonuç alınabilir.

Ağrılı omuz eğer enfeksiyona bağlı değilse teknik sorunlara yada hastanın psikolojik yapısına bağlı olabilir. %20 ağrılı hastada da neden bulunamamaktadır. Nedeni biliniyorsa ona uygun tedavi, bilinmiyorsa ağrı tedavisi, yeterli olmazsa omuz artroskopisi ile nedenin araştırılması en son da protez revizyonu gerekebilir.